20 yıldan uzun bir süredir tekstil ve üretimin içindeyim. Bir ürün çıkartmanın ne demek olduğunu ve nasıl bir emek ve kaynak kullanıldığına şahidim. Koleksiyonların çizim halinden gerçek bir ürüne dönüşene kadar olan süreci inanılmazdır. Basit bir tshirtü yapmak için bile harcanan zaman, para ve en önemlisi emeğin ne olduğunu bildiğinizde artık sizin için her bir kıyafet değerli olmaya başlar.

Basic bir pamuk tshirtün bedelini kısaca anlatmak gerekirse; pamuğunun ekiminden başlayarak kumaş haline gelene kadar bir tshirtlük kumaşa gereken 2700 lt su, minimum 2 hafta kumaş üretim süreci ve boyaması, modelin kalıbı, kesimi, testi, dikimi için 1 gün ve tüm bu işleri yapmak için onlarca insan, aracı. Ve eğer bu işlemi daha yüksek kalite almak için yaparsanız belki 2 katı zaman ve para

Tüm bunları bildiğinizde büyük markaların sadece “marka değeri” düşmesin diye satış fiyatını düşürmek veya ürünleri bağışlamak yerine imha etmesi kabul edilebilir gibi değil. Fransa 2014 yılında 630 milyon Euro, Almanya 2010 için 7 milyar Euro değerinde malın imha edildiğine dair açıklamalar yapıyor. Burberry ise 2018 yıllık raporda 36.8 milyon dolar değerinde satılmamış ürünü imha ettiklerini bildirdi. H&M ise 2013’den bu yana 60 ton mal yaktığı için suçlanıyor. Tabi bunlar kendi bildirdikleri değerler ve buzdağının görünen kısmı.

Malları nasıl imha ediyorlar derseniz, yakıyorlar ve parçalayıp toprak doldurmada kullanıyorlar. Her yıl imha edilen malların miktarına ilişkin Avrupa Birliği’nin resmi bir açıklaması, tahmini veya bu uygulamayı engellemek için geliştirdiği bir hukuki düzenleme mevcut değil. Fakat farkındalık sahibi kuruluşlar seslerini biraz daha yükseltmeye başlayarak ülkeleri az da olsa harekete geçmeye zorluyor.

Şimdiye kadar Fransa moda markalarından kaynaklı atıkların önlemesi konusunda bir adım attı ve 28 Ocak 2020 tarihli bir yasa ile kıyafet ve lüks üretim yapan markaların, tasarımcıların satılamayan veya iade edilen ürünlerinin imha edilmesini yasakladı.

Fransa’yı ise Almanya takip etti ve Almanya Çevre Bakanı Svenja Schulze, ülkenin döngüsel ekonomi yasasına bir güncelleme yaparak yeni malların yok edilmesine son vermek istediğini belirtti. 12 Şubat 2020’ de çıkardıkları yasa tasarısıyla kullanılamaz hale gelmiş ürünlerin dışındaki stokların imhası yasaklandı.

2021 itibariyle de Amerika’da sesler yükselmeye başladı. USPIRG yani Amerika Birleşik Devletleri kamu yararına Grup Çağrıları kuruluşu eyalet koruyucularını aşırı üretimden endüstriyi sorumlu tutmaya ve fazla stoğun imhasını yasaklamaya davet ediyor.

Tüm bu yasalar, çevresel tepkiler ve farkındalıkla markalar imha edemeyecekleri malları ne yapacakları konusunda kafa yoruyorlar. Burberry İngiliz Moda Konseyi ( BFC) ile bir anlaşma yaptı ve döngüsel moda ekonomisine katkı sağlayacağını bildirdi.

Üretim sırasında kullanılmayan kumaşları moda okullarına ve öğrencilerine bağışlayan Alexander McQueen ise 2020 yılında 14 farklı üniversitedeki moda öğrencilerine kullanılmayan kumaşları bağışlayarak bu akımın öncüsü oldu diyebiliriz.

Dünya çapında da birçok deadstock (ölü stok) kumaşlarla koleksiyon yapan veya artan ürünleri upcycle denilen yani tekrar kullanılmak üzere dönüştürüp koleksiyonlar yapan yeni markalar piyasaya çıkmaya başladı. Tasarımcı olarak söyleyebilirim ki bu gerçekten çok zor,

-Eser Karacan